Warszawa – Śródmieście Północne – Browary Warszawskie – Relikty obecne na rok 2016

W 1846 r. na licytacji Konstanty Schiele i Henryk Klave zakupili browar Schäffera i Gampfa mieszczący się przy ul. Krochmalnej. Do spółki dołączył majster z browaru Błażej Haberbusch. W 1849 r. dokupiona została sąsiednia nieruchomość wraz ze znajdującym się na niej browarem i młynem (poruszanym siłą koni).W 1866 r. spłacono Henryka Klave, który odszedł ze spółki. Od tej pory przedsiębiorstwo działało pod nazwą „Haberbusch i Schiele”. Firma zaczęła wyrób piw bawarskich, pilzneńskich, kulbachskich. Produkowano także piwa butelkowane, pasteryzowane, które przeznaczone były na eksport na Kaukaz i Daleki Wschód. Produkcja stale wzrastała: w 1879 r. wyprodukowano 110 tys. wiader piwa, a w 1893 r. 250 tys. wiader. Rozwijająca się firma przeszła w latach 1880-90 bardzo dużą rozbudowę i modernizację stając się największym producentem piwa w Królestwie Polskim. Uruchomiono wtedy silniki parowe. W końcu XIX w. zakład zatrudniał 60 pracowników. W 1899 r. firma Browar Haberbusch i Schiele a pozostałe wytwórnie pozostawały w rezerwie produkcyjnej, bądź uległy likwidacji. W latach 20-tych Zjednoczone Browary zdobyły pozycję absolutnego monopolisty na rynku piwowarskim. Z czasem zaczęto produkować też innego rodzaju trunki: lemoniadę i kwas, wódki i likiery (w zakładzie przy ul. Ceglanej 4), a także kawę i cykorię. Połowa produkcji sprzedawana była na rynku lokalnym, głównie hurtownikom. Część piwa po 1936 r. także eksportowano m.in. do USA i Wielkiej Brytanii. Zatrudnienie w tym czasie osiągnęło ok. 550-600 pracowników.

Zakład nie został znacznie zniszczony w czasie oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. Wskutek bombardowań zniszczona została wtedy m.in. kotłownia. Przez okres okupacji fabryka cały czas funkcjonowała, mimo że było to trudne pod niemieckim zarządem komisarycznym. Ciężkie dni przyszły dla fabryki wraz z Powstaniem Warszawskim – to tu w pierwszych dniach walk Powstańcy z batalionu „Chrobry” urządzili swoją redutę, a zapasy pozostające w magazynach wydawali mieszkańcom miasta. Po upadku Powstania większość zabudowań została zniszczona, a maszyny wywiezione przez okupanta. Udało się jednak uzyskać zgodę na przeniesienie całej Fabryki Wódek i Likierów z ul. Ceglanej do Grodziska. Stamtąd wróciły w 1945 r. i stały się podstawą dla odbudowy zakładu. W 1946 r. przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane. Przez lata funkcjonowało pod nazwą „Browary Warszawskie”, a produkowane w nich piwo „Królewskie” zdobyło sobie silną markę. Na terenie zajmowanym dzisiaj przez Browary Warszawskie w II poł. XIX w. istniało szereg mniejszych browarów. Już w I poł. XIX w. w płn.-wsch. części obecnego terenu, powstały niewielkie drewniane budynki browaru Ludwika Suchockiego ( w 1929 r. zamienione na murowane). Pod nr Krochmalna 61 istniał jeszcze od końca XVIII w. browar Stenclów. Być może w późniejszych zabudowaniach browaru Haberbusch i Schiele znalazły się fragmenty tamtych, znacznie starszych budowli. Do niedawna na terenie fabryki znajdowało się jeszcze osiem zachowanych budynków. Obecnie, po przeprowadzonych w ciągu trzech ostatnich lat wyburzeniach, pozostały tylko relikty i dwa całe budynki mieszkalne. W miejscu, gdzie znajdował się główny budynek produkcyjny, zachowały się ogromne piwnice; podobne były po drugiej stronie ul. Grzybowskiej. Dom mieszkalny dla pracowników firmy i właścicieli: wystawiony w latach 1889-1891 (wcześniej istniał tu dom drewniany sprzed 1829 r.). W typie niewielkiej, symetrycznej kamienicy z ogrodem z tyłu. Po 1891 r. budynek był domem mieszkalnym/willą braci Feliksa i Kazimierza Schielów. Przetrwał wojnę i dopiero w latach 60-tych, podczas prowadzonej odbudowy i modernizacji zakładu budynek znacznie przekształcono: rozebrano oficynę frontową, usunięto cały detal, elewacje otynkowano. Dom na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, kryty dachem czterospadowym. W 9-osiowej elewacji frontowej trzy ryzality – dwa skrajne i jeden centralny mieszczący wejście do budynku. Jedyny detal elewacyjny to prosty gzyms kordonowy i profilowany gzyms koronujący. Budynek administracyjno-mieszkalny: zbudowany około 1827 r. Pierwotnie był to parterowy dom biurowo-mieszkalny browaru Ludwika Suchockiego. Podczas rozbudowy w 1884 r. budynek nadbudowano o jedno piętro i zmieniono elewację w duchu kostiumu francuskiego i architektury ceglanej. Budynek przylegał do słodowni (obecnie relikty części wschodniej) – najstarszej części dawnych browarów. Budynek dwukondygnacyjny, 8-osiowy, z ryzalitem wejściowym na trzeciej osi. Elewacja licowana cegłą, z zachowanym detalem: parapetami i nadprożami okiennymi (w formie odcinków łuku), dekoracyjnym, profilowanym gzymsem koronującym, a także tynk boniowany na narożach. Charakterystyczne są też wysokie kominy. Słodownia: do budynku administracyjno mieszkalnego przylegają pozostałości słodowni – najstarszej części zabudowań browaru Haberbusch i Schiele. Pozostałe resztki to fragment czterokondygnacyjnego budynki. Elewacje bez zachowanego detalu, otynkowane. Warzelnia: największy zachowany budynek. Prowadzone już były prace rozbiórkowe, które przerwano (rozebrano głównie powojenne hale, ale też starą fermentownię). Główny korpus powstał podczas rozbudowy zakładu w latach 80-tych XIX w. Na planie prostokąta, czterokondygnacyjny. Historyczny detal został zniszczony podczas powojennej odbudowy i głównie układ okien, podział elewacji świadczy o wieku obiektu. Elewacja otynkowana. Z detalu zachowane lizeny, łuki arkadowe w dolnej kondygnacji od strony północnej.

[Michał Krasucki, Katalog warszawskiego dziedzictwa poindustrialnego]

Browary Warszawskie – browar w Warszawie, utworzony w 1948 na bazie upaństwowionych browarów Haberbusch i Schiele, produkujący m.in. piwo Królewskie.

Wraz z upaństwowieniem przedwojennych browarów w 1946 zadecydowano, aby z powodu zniszczeń nie odbudowywać zakładu w dawnym miejscu. Tę decyzję zmieniono w 1950. Odbudowa i rozbudowa browaru trwała aż do maja 1954, kiedy to wznowiono produkcję piwa. Ponieważ w kraju nie produkowano urządzeń piwowarskich, aby uruchomić zniszczony zakład część z nich została przywieziona do Warszawy z innych, nieczynnych browarów. W 1962 wybudowano nowoczesną słodownię, część wytwarzanego słodu eksportowano.W 1968 zakłady wraz z browarami w Ciechanowie, Ciechomicach i Wyszkowie utworzyły przedsiębiorstwo pod nazwą Warszawskie Zakłady Piwowarskie w Warszawie.W 1974 na siedem gatunków produkowanego piwa, pięć posiadało tzw. znak jakości. Do końca 1975 dostarczano piwo beczkowe jedynie na terenie województwa warszawskiego, natomiast piwa butelkowe sprzedawano w Warszawie. 19 lipca 1972 roku z linii produkcyjnej w warszawskim browarze zjechały pierwsze w Polsce butelki licencyjnie produkowanej Coca-Coli. W ciągu pierwszego dnia sprzedano w warszawskim „Supersamie” i „Sezamie” w ciągu godziny 240 skrzynek po 24 butelki – w sumie 5 760 butelek Coca-Coli. W 1992 browary przekształcono w spółkę pracowniczą pod nazwą Browary Warszawskie S. A., która przejęła mienie Skarbu Państwa w odpłatne użytkowanie. W 1997 nastąpiła zmiana nazwy na Browary Warszawskie „Królewskie” S. A.. W 2000 roku rozpoczęto negocjacje z inwestorem, koncernem austriackim BRAU UNION AG i już w marcu 2001 udziały firmy przejął za zgodą MSWiA inwestor strategiczny. 15 czerwca 2004 roku walne zgromadzenie wspólników Brau Union Polska zdecydowało o wycofaniu się z Polski i odsprzedaniu Grupie Żywiec Browaru Kujawiak w Bydgoszczy oraz zakończeniu produkcji w browarze warszawskim i przeniesieniu jej do zakładu w Warce). Wynikało to z faktu, że grupa Brau Union AG została wchłonięta przez koncern Heineken N. V., do której w Polsce należy m.in. Grupa Żywiec. Za likwidacją produkcji przemawiały także problemy z produkcją w centrum dużego miasta, a także straty finansowe spółki – w latach 2000-2003 wyniosły one 100 mln zł. Browary Warszawskie opuściły swoją warszawską siedzibę do 15 lipca, jednak stacja uzdatniania wody pracowała do 29 grudnia 2004 roku. W wyniku likwidacji zakładu przestało istnieć 250 miejsc pracy w Warszawie. Piwo Królewskie stało się marką koncernu Heineken.

Po likwidacji browarów w zabudowaniach początkowo mieściły się magazyny, później przystąpiono do wyburzeń budynków. W 2007 roku teren browarów był już praktycznie pusty. Ostatnie niewyburzone zabudowania znajdują się jeszcze między ul. Krochmalną a Chłodną i są to: warzelnia, stacja uzdatniania wody, laboratorium oraz ciąg podziemnych korytarzy.

 [Wikipedia]